Chương trình bảo hiểm xã hội được triển khai bởi Nhà nước và Chính phủ Việt Nam là một phần không thể thiếu trong hệ thống an sinh xã hội, với mục tiêu chính là bảo vệ thu nhập của các cá nhân khi họ không may mắn gặp phải các vấn đề sức khỏe hoặc tai nạn trong công việc. Bạn có thắc mắc về định nghĩa của bảo hiểm xã hội, các quyền lợi và chế độ liên quan đến nó? Hãy theo dõi bài viết sau đây để Safebooks cung cấp cho bạn cái nhìn tổng quan và đầy đủ nhất.
1. Các chế độ bảo hiểm xã hội tại Việt Nam
Bảo hiểm xã hội đóng vai trò như một lưới an toàn tài chính, cung cấp sự hỗ trợ tài chính cho người lao động trong trường hợp họ không thể kiếm được thu nhập do các tình huống như bệnh tật, sinh nở, tai nạn nghề nghiệp, bệnh nghề nghiệp, nghỉ hưu hoặc tử vong, dựa trên việc đóng góp vào quỹ bảo hiểm xã hội. Điều này được quy định trong Điều 3, Khoản 1 của Luật Bảo hiểm xã hội năm 2014.
Bảo hiểm, theo định nghĩa là một biện pháp phòng ngừa đối với những thiệt hại về mặt tài chính và là một phương pháp quản lý rủi ro chủ động, thường được áp dụng để đối phó với các rủi ro không lường trước được hoặc các tổn thất tiềm tàng. Còn xã hội, được hiểu là một tập thể các cá nhân tham gia vào giao tiếp xã hội thường xuyên, hoặc một cộng đồng lớn chia sẻ không gian và văn hóa, thường tuân theo cùng một hệ thống chính trị và các chuẩn mực văn hóa.
Do đó, Bảo hiểm xã hội được xem là một chương trình phúc lợi xã hội do chính phủ quản lý, với sự đảm bảo thực thi bởi Cơ quan Bảo hiểm xã hội Việt Nam theo các quy định pháp luật hiện hành. Có hai phương thức tham gia bảo hiểm xã hội, bao gồm:
- Bảo hiểm xã hội bắt buộc.
- Bảo hiểm xã hội tự nguyện.
Theo Điều 4 của Luật Bảo hiểm xã hội (BHXH) năm 2014, Việt Nam cung cấp năm loại hỗ trợ BHXH như sau:
- Hỗ trợ khi ốm đau.
- Hỗ trợ thai sản.
- Hỗ trợ trong trường hợp tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp.
- Hỗ trợ hưu trí.
- Hỗ trợ tử tuất.
Những người tham gia BHXH bắt buộc sẽ nhận được tất cả năm quyền lợi trên. Trái lại, những người tham gia BHXH tự nguyện chỉ nhận được hỗ trợ hưu trí và tử tuất. Đối với các nhóm đặc biệt có sự hỗ trợ của Nhà nước trong việc đóng BHXH, họ sẽ nhận được quyền lợi hưu trí bổ sung theo quy định của Chính phủ tại Khoản 7, Điều 3 của Luật BHXH.
Các cá nhân tham gia BHXH có thể nhận quyền lợi thông qua trợ cấp hàng tháng hoặc một lần. Nếu không muốn tiếp tục đóng BHXH, họ có thể chọn bảo lưu quá trình đóng BHXH trước đó hoặc rút BHXH một lần dựa trên mức lương và thời gian đã đóng.
Để nhận các quyền lợi BHXH, người tham gia cần:
- Đăng ký tham gia BHXH bắt buộc hoặc tự nguyện theo quy định.
- Đóng BHXH đầy đủ và đúng hạn.
- Quản lý sổ BHXH và cập nhật thông tin cá nhân hoặc tình trạng lao động với cơ quan BHXH.
- Khi gặp rủi ro làm giảm thu nhập, làm hồ sơ và nộp cho cơ quan BHXH để nhận hỗ trợ tương ứng.
2. Bảo hiểm xã hội bắt buộc là gì? Các chế độ bảo hiểm xã hội bắt buộc
Bảo hiểm xã hội bắt buộc, theo quy định tại Khoản 2 Điều 3 của Luật BHXH năm 2014, là hình thức bảo hiểm do chính phủ Việt Nam quản lý, yêu cầu sự tham gia của cả người lao động và người sử dụng lao động.
Chương trình này nhằm mục đích cung cấp sự bảo vệ tài chính cho người lao động trong các trường hợp như bệnh tật, sinh nở, tai nạn nghề nghiệp, bệnh nghề nghiệp, đạt đến tuổi nghỉ hưu, hoặc qua đời, đảm bảo một phần thu nhập của họ được thay thế hoặc bù đắp.
Các đối tượng bắt buộc phải tham gia bảo hiểm xã hội bao gồm những người làm việc theo hợp đồng lao động, người sử dụng lao động, cùng với các đối tượng khác được quy định trong pháp luật.
Về mức đóng, bảo hiểm xã hội bắt buộc đòi hỏi một tỷ lệ phần trăm của tiền lương hàng tháng phải được đóng góp vào quỹ bảo hiểm xã hội, bao gồm các quỹ như quỹ ốm đau, quỹ thai sản, quỹ tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp, quỹ hưu trí và quỹ tử tuất.
Tính đến năm 2024, tổng tỷ lệ đóng góp BHXH bắt buộc là 32%, trong đó người lao động đóng 10.5% và người sử dụng lao động đóng 21.5%. Đối với các doanh nghiệp trong lĩnh vực có nguy cơ cao về tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp, họ có thể được phép đóng mức thấp hơn là 0.3% vào quỹ TNLĐ-BNN, nếu họ đáp ứng các điều kiện cần thiết và được Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội chấp thuận.
Bảng tỷ lệ mức đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc năm 2024
| Người lao động | Quỹ BHXH | Quỹ TNLĐ-BNN | Quỹ BHTN | Quỹ BHYT | Tổng mức đóng | |
| Quỹ hưu trí, tử tuất | Quỹ ốm đau, thai sản | |||||
| Việt Nam | 8% | 0 | 0 | 1% | 1,5% | 10,5% |
| Nước ngoài | 8% | 0 | 0 | 0 | 1,5% | 9,5 % |
Bảng tỷ lệ mức đóng BHXH bắt buộc đối với người lao động
| Người sử dụng lao động | Quỹ BHXH | Quỹ TNLĐ-BNN | Quỹ BHTN | Quỹ BHYT | Tổng mức đóng | |
| Quỹ hưu trí, tử tuất | Quỹ ốm đau, thai sản | |||||
| Việt Nam | 14% | 3% | 0,5% | 1% | 3% | 21,5% |
| Nước ngoài | 14% | 3% | 0,5% | 0 | 3% | 20,5 % |
Bảo hiểm xã hội bắt buộc cung cấp năm loại quyền lợi chính cho người lao động, bao gồm:
- Chế độ ốm đau: Khi không may mắc bệnh, người lao động có thể tạm thời nghỉ việc và nhận trợ cấp dựa trên thời gian điều trị và mức đóng BHXH.
- Chế độ thai sản: Phụ nữ mang thai được nghỉ để sinh con và nhận trợ cấp thai sản, trong khi nam giới có vợ sinh con được nghỉ để chăm sóc gia đình.
- Bảo hiểm tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp: Trong trường hợp tai nạn hoặc mắc bệnh liên quan đến công việc, người lao động sẽ được hỗ trợ chi phí y tế và nhận trợ cấp dựa trên mức độ ảnh hưởng đến sức khỏe.
- Chế độ hưu trí: Khi đạt đến tuổi nghỉ hưu hoặc không còn khả năng lao động, người lao động sẽ nhận lương hưu hoặc trợ cấp một lần.
- Chế độ tử tuất: Khi người lao động qua đời, thân nhân sẽ nhận được các khoản trợ cấp như sau:
- Trợ cấp mai táng: Một khoản tiền được trả một lần cho người lo mai táng, tương đương với mười lần mức lương cơ sở.
- Trợ cấp tuất hàng tháng: Một tỷ lệ phần trăm của lương hưu hoặc trợ cấp tai nạn lao động sẽ được trả hàng tháng cho thân nhân.
- Trợ cấp tử tuất một lần: Một tỷ lệ phần trăm của tiền đóng BHXH tự nguyện sẽ được trả một lần cho thân nhân.
Khi tham gia vào chương trình Bảo hiểm xã hội bắt buộc, người lao động phải tuân thủ các yêu cầu và hoàn thành các thủ tục cần thiết theo quy định. Họ cần nộp hồ sơ đầy đủ và chính xác đến cơ quan Bảo hiểm xã hội để yêu cầu xem xét và nhận các quyền lợi BHXH tương ứng.
3. Bảo hiểm xã hội tự nguyện là gì? Các chế độ bảo hiểm xã hội tự nguyện
Bảo hiểm xã hội tự nguyện là một sự lựa chọn do Nhà nước cung cấp, cho phép cá nhân tự quyết định mức đóng và cách thức đóng góp dựa trên khả năng tài chính của bản thân. Mọi công dân từ 15 tuổi trở lên, không nằm trong diện bắt buộc tham gia BHXH, đều có quyền tham gia vào loại hình BHXH này.
Nhà nước cũng triển khai các chính sách hỗ trợ tài chính cho một số nhóm đối tượng cụ thể, giúp họ tiếp cận được với các lợi ích của BHXH tự nguyện.
Các quyền lợi từ BHXH tự nguyện bao gồm:
- Chế độ hưu trí: Đây là quyền lợi định kỳ hàng tháng dành cho những người đã đạt đến tuổi nghỉ hưu hoặc không còn khả năng lao động. Để nhận được quyền lợi này, người tham gia cần có ít nhất 20 năm đóng BHXH (bao gồm cả bắt buộc và tự nguyện) và tuổi đủ theo quy định hưu trí.
- Chế độ tử tuất: Khi người tham gia qua đời, người thừa kế hoặc thân nhân sẽ nhận được quyền lợi một lần, bao gồm trợ cấp mai táng và tuất một lần. Điều kiện để hưởng quyền lợi này là người tham gia đã đóng BHXH tự nguyện ít nhất 12 tháng trong vòng 36 tháng trước khi mất.
Thêm vào đó, người tham gia BHXH tự nguyện cũng sẽ được cấp thẻ bảo hiểm y tế khi hưởng lương hưu, có thể rút BHXH một lần theo quy định, và được hưởng sự hỗ trợ từ Nhà nước dựa trên tỷ lệ phần trăm của mức đóng BHXH hàng tháng. Mức hỗ trợ này được tính dựa trên chuẩn nghèo của khu vực nông thôn, với 30% cho hộ nghèo, 25% cho hộ cận nghèo và 10% cho các đối tượng khác.
Người tham gia BHXH tự nguyện cũng có quyền chọn cách thức đóng góp linh hoạt, từ đóng hàng tháng đến đóng trước cho nhiều năm tới với mức phí ưu đãi, hoặc đóng một lần cho những năm còn thiếu với mức cao hơn so với đóng hàng tháng.
Với năm chế độ bảo hiểm cơ bản – bao gồm: Bảo hiểm Ốm đau, Thai sản, Tai nạn lao động – Bệnh nghề nghiệp, Hưu trí và Tử tuất – người lao động Việt Nam giờ đây có thể an tâm hơn bao giờ hết về một tương lai được đảm bảo. Việc cập nhật liên tục trong chính sách và mức đóng góp bảo hiểm đảm bảo quyền lợi tối ưu cho mọi cá nhân tham gia. Hãy tiếp tục theo dõi và cập nhật thông tin từ Safebooks để không bỏ lỡ bất kỳ thông tin quan trọng nào về bảo hiểm xã hội tại Việt Nam.
Xem thêm:
Recap Webinar “Nâng cao kiến thức BHXH cho kế toán – Đảm bảo quyền lợi cho doanh nghiệp và người lao động”
Mức đóng BHXH năm 2024 của người lao động và doanh nghiệp
Người lao động và doanh nghiệp ký loại hợp đồng nào thì không phải đóng BHXH?
Tổng hợp chi phí lương và một số phụ cấp khi tính thuế và BHXH