Hoạt động chuyển giá tại Việt Nam là một vấn đề được các cơ quan thuế quan tâm đặc biệt, vì nó gây ra những ảnh hưởng đến nguồn thu ngân sách nhà nước. Tuy nhiên, tình trạng này vẫn còn phổ biến, đặc biệt ở các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI).
(Các doanh nghiệp này thường sử dụng nhiều biện pháp tinh vi để thực hiện chuyển giá nhằm giảm thiểu nghĩa vụ thuế tại Việt Nam)
Chuyển giá là gì?
Chuyển giá là hoạt động mang tính chủ quan, cố ý của các tập đoàn, công ty đa quốc gia nhằm tối thiểu hóa số thuế phải nộp bằng cách định giá mua bán sản phẩm, nguyên vật liệu… giữa các bên liên quan trong cùng một công ty hoặc tập đoàn không tuân theo giá thị trường nhằm thu được lợi nhuận cao nhất. Các bên liên quan có thể là các chi nhánh, công ty con hoặc các đơn vị thuộc cùng một công ty mẹ.
Tính lũy kế đến hết tháng 5, cả nước có 32.025 dự án FDI còn hiệu lực với tổng vốn đăng ký 376,6 tỉ USD. Số doanh nghiệp FDI vào Việt Nam ngày càng gia tăng và hiện tượng các đơn vị kê khai, báo lỗ vẫn tiếp diễn nhiều năm qua đến nay.
Các hình thức chuyển giá tại doanh nghiệp FDI Việt Nam
Tại Việt Nam, các doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) thường sử dụng các hình thức chuyển giá khác nhau nhằm tối ưu hóa lợi nhuận và giảm thiểu chi phí thuế.
Theo Tạp chí tài chính kế toán, có các hình thức chuyển giá tại Việt Nam như sau
Chuyển giá thông qua hình thức nâng cao giá trị góp vốn
Đây là một phương thức mà các doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) có thể sử dụng để điều chỉnh lợi nhuận và giảm thiểu thuế phải nộp. Hình thức này thường được thực hiện bằng cách định giá cao hơn thực tế các tài sản hoặc dịch vụ được góp vốn vào công ty liên kết tại Việt Nam.
Hình thức này có thể thực hiện bằng cách:
- Định giá cao tài sản hữu hình
- Định giá cao tài sản vô hình
- Góp vốn bằng dịch vụ
Chuyển giá bằng cách nâng khống giá trị tài sản vô hình
Đây là một hình thức góp vốn khá phổ biến của các nhà đầu tư nước ngoài. Doanh nghiệp góp vốn bằng các tài sản vô hình: quyền sở hữu trí tuệ, thương hiệu, bản quyền, phần mềm công nghệ, công thức pha chế,… Việc xác định giá trị của các tài sản này thường cũng là rất khó do không có các tiêu chuẩn cụ thể. Khi những tài sản này được định giá cao hơn giá trị thực tế, nó có thể dẫn đến việc giảm thuế phải nộp tại quốc gia nơi công ty con hoạt động.
Hình thức này có thể thực hiện bằng cách:
- Góp vốn bằng tài sản vô hình với giá trị cao hơn giá trị thực
- Thu phí bản quyền cao
- Chuyển giao công nghệ với giá cao hơn thực tế
Chuyển giá thông qua mua, bán nguyên vật liệu, bán thành phẩm
Hình thức chuyển giá này nhằm mục đích giảm số thuế phải nộp, thậm chí gây ra tình trạng “lỗ giả, lãi thật”, không phải thực hiện nghĩa vụ thuế. Nhiều trường hợp doanh nghiệp không trực tiếp giao dịch với công ty mẹ, nhưng giao dịch với các bên liên kết của công ty mẹ.
Hình thức này có thể thực hiện bằng cách:
- Mua nguyên vật liệu với giá cao hơn giá thị trường
- Bán thành phẩm với giá thấp hơn giá thị trường
- Mua vào nguyên vật liệu với giá thấp hơn giá thị trường
- Bán thành phẩm với giá cao hơn giá thị trường
Chuyển giá bằng cách nâng cao chi phí quản lý và hành chính
Đây là hình thức mà các công ty liên kết trong cùng một tập đoàn có thể chuyển chi phí quản lý và hành chính từ công ty mẹ hoặc các công ty liên kết khác sang công ty con tại Việt Nam với mức giá cao hơn giá trị thực tế nhằm điều chỉnh mức lợi nhuận chịu thuế.
Hình thức này có thể thực hiện bằng cách nâng cao các loại chi phí:
- Phí dịch vụ quản lý
- Phí hành chính và quản lý văn phòng cùng các chi phí liên quan khác
- Phí đào tạo và phát triển nhân viên
Chuyển giá thông qua nâng cao các chi phí quảng cáo
Đây là một hình thức chuyển giá thường được sử dụng nếu doanh nghiệp FDI tồn tại dưới dạng liên doanh do phía đối tác nước ngoài nắm phần vốn chi phối. Phương pháp này thực hiện bằng cách tăng cường các khoản chi cho quảng cáo từ công ty mẹ hoặc các công ty liên kết. Từ đó doanh nghiệp tại Việt Nam có thể giảm lợi nhuận chịu thuế và do đó giảm số thuế phải nộp.
Hình thức này có thể thực hiện bằng cách:
- Nâng cao Phí quảng cáo và tiếp thị so với thực tế
- Phân bổ phần lớn chi phí quảng cáo quốc tế cho công ty con
- Tăng mức chi phí phải trả cho quảng cáo thông qua các công ty liên kết
Chuyển giá thông qua cho vay trực tiếp
Một trong những hình thức phổ biến nhất hiện nay đó là hiện tượng chuyển giá thông qua cho vay vốn giữa các thành viên trong một Công ty đa quốc gia. Phương thức này liên quan đến việc công ty mẹ hoặc các công ty liên kết cung cấp các khoản vay cho công ty con tại Việt Nam với các điều kiện và lãi suất không phản ánh đúng giá trị thị trường.
Hình thức này có thể thực hiện bằng cách:
- Công ty mẹ cho vay với lãi suất cao hơn lãi suất thị trường
- Công ty mẹ cho vay với lãi suất thấp hơn lãi suất thị trường
- Thêm các khoản phí vay và điều kiện vay không hợp lý
Tác động của hoạt động chuyển giá đến nền kinh tế trong nước
Các hoạt động chuyển giá tại Việt Nam của các doanh nghiệp FDI đã và đang mang đến những tác động tiêu cực đến nền kinh tế nhà nước. Cụ thể:
- Giảm thu ngân sách nhà nước: Các hoạt động chuyển giá làm giảm lợi nhuận chịu thuế của các doanh nghiệp FDI, dẫn đến thất thu ngân sách nhà nước, ảnh hưởng đến nguồn lực đầu tư.
- Cạnh tranh không lành mạnh: Doanh nghiệp FDI có thể sử dụng chuyển giá làm giảm nghĩa vụ thuế, góp phần làm sụt giảm hiệu quả sử dụng vốn FDI nói riêng và vốn nói chung. Từ đó tạo ra sự cạnh tranh không lành mạnh với các doanh nghiệp trong nước khi phải đối mặt với số thuế cao hơn.
- Sai lệch số liệu thống kê: Hoạt động chuyển giá tại Việt Nam có thể làm sai lệch về số liệu liên quan tới lợi nhuận, đầu tư, xuất khẩu. Từ đó gây ra khó khăn trong việc phân tích và hoạch định của chính phủ.
- Ảnh hưởng đến môi trường kinh doanh trong nước: Hành động chuyển giá sẽ làm người tiêu dùng bị thiệt hại, sản phẩm đến tay người tiêu dùng với mức giá đắt hơn.
- Suy giảm đầu tư công: Sự thất thu thuế do chuyển giá làm giảm nguồn vốn cho đầu tư công, ảnh hưởng tiêu cực đến việc phát triển cơ sở hạ tầng và các dịch vụ công cộng. Điều này có thể kìm hãm sự phát triển kinh tế dài hạn của quốc gia.
Các Giải pháp chống chuyển giá hiệu quả
- Tăng cường kiểm tra và giám sát: Các cơ quan thuế cần tăng cường kiểm tra và giám sát các giao dịch giữa các công ty liên kết để phát hiện và ngăn chặn các hành vi chuyển giá tại Việt Nam nhanh chóng và kịp thời.
- Áp dụng nguyên tắc giá thị trường: Yêu cầu các doanh nghiệp tuân thủ nguyên tắc giá thị trường (arm’s length principle) trong các giao dịch liên kết, đảm bảo giá trị giao dịch phản ánh đúng giá trị thị trường.
- Quy định pháp luật rõ ràng: Hoàn thiện hệ thống pháp luật về thuế và chuyển giá, bao gồm các quy định về báo cáo giao dịch liên kết, kiểm tra chuyển giá, và xử phạt các hành vi vi phạm.
- Hợp tác quốc tế: Tăng cường hợp tác quốc tế trong việc trao đổi thông tin thuế và phối hợp kiểm tra chuyển giá, đặc biệt trong bối cảnh các doanh nghiệp FDI hoạt động xuyên biên giới.
- Nâng cao năng lực cơ quan thuế: Đầu tư vào đào tạo và nâng cao năng lực cho các cơ quan thuế, đảm bảo họ có đủ kỹ năng và công cụ để phát hiện và xử lý các hành vi chuyển giá.
Kết Luận
Có thể thấy, các hoạt động chuyển giá tại Việt Nam có tác động tiêu cực đến nền kinh tế trong nước, ảnh hưởng lớn đến thu ngân sách, cạnh tranh công bằng, và sự phát triển bền vững của nước nhà. Việc thực hiện các biện pháp kiểm soát chặt chẽ và tăng cường hợp tác quốc tế là cần thiết để ngăn chặn và giảm thiểu các tác động tiêu cực của chuyển giá.